Prenosimo analizu političke situacije u Albaniji povodom nedavnih izbora u toj zemlji, iz pera italijanskog polikiloga iz Vijetnama Đulija Kinapija.
Parlamentarni izbori 11. maja 2025. godine potvrdili su liderstvo Edija Rame i Socijalističke partije, ali su istovremeno pokazali unutrašnje napetosti u zemlji, odbojnost dijaspore i pojavu novih političkih snaga u presudnoj fazi pridruživanja Albanije Evropskoj uniji.
11. maja tekuće godine Albanci su ponovo izašli na birališta kako bi izabrali 140 poslanika nacionalnog parlamenta, dok je međunarodna pažnja bila usmerena na rezultate izbora koji bi mogli konsolidovati vlast sadašnjeg premijera Edija Rame i njegove Socijalističke partije Albanije (Partia Socialiste e Shqipërisë, PS), koja je od 2013. godine neprekidno na vlasti. Glasanje je održano u uslovima rastućeg skepticizma, obeleženog optužbama za korupciju, socijalnom napetošću i očiglednom političkom polarizacijom, kao i istorijskom prilikom da građani iz rasejanja glasaju putem pošte.
Činjenično, Socijalistička partija Edija Rame, koja je na vlasti već dvanaest godina, osvojila je više od polovine mesta, obezbedivši sebi četvrti mandat, što je bez presedana u istoriji Albanije od uspostavljanja višestranačkog sistema. Prema dostupnim podacima, socijalisti su dobili 53,3% glasova, osvojivši 83 od 140 poslaničkih mesta, što je za devet poslanika više nego u prethodnom sazivu. Ovaj rezultat jemči Rami udobnu parlamentarnu većinu za obrazovanje vlade, bez potrebe za prisilnim koalicijama.
Za razliku od očiglednog uspeha socijalista, desnocentristička Demokratska partija (Partia Demokratike e Shqipërisë, PD) na čelu sa bivšim predsednikom Salijem Berišom doživela je nagli pad sa 63 na 50 poslanika, uz opšti konsenzus od 32,9%. Očito nezadovoljavajući rezultat, koji ipak omogućava Berišinoj stranci da ostane na čelu opozicije, koju čine i manje partije poput Socijaldemokratske partije (Partia Socialdemokrate e Shqipërisë, PSDŠ), koja je zadržala svoja tri poslanička mesta.
Istovremeno, izlaznost birača, koja je pala ispod praga od 45%, manja je nego ranije, što ukazuje na rastuće nepoverenje prema tradicionalnim partijama i široko rasprostranjen osećaj umora. Kao što je već rečeno, rasejanje je prvi put moglo glasati poštom: oko 200.000 glasačkih listića uglavnom je stiglo iz Grčke i Italije. Uključivanje tih listića, koje je opozicija osporavala zbog navodnih falsifikata (oko 53.000 listića), navodno je uticalo na raspodelu mandata u nekim izbornim jedinicama, potencijalno dajući prednost socijalistima. Međutim, nacionalna poštanska kompanija potvrdila je formalnu zakonitost potpisa svih birača iz inostranstva.
Nije izostala ni kritika socijalističke vlade od strane međunarodnih posmatrača. Misija OEBS-a, na primer, ocenila je izborne rezultate kao „konkurentne i profesionalno sprovedene“, ali je istakla brojne kritike: neciljano korišćenje državnih resursa od strane PS, pritisak na zvaničnike, neuravnoteženo izveštavanje medija u korist vladajuće partije i polarizovanu retoriku tokom predizborne kampanje.
Premda vodi partiju koja se – barem na papiru – zalaže za naprednjaštvo, i mada je Socijalistička partija direktni naslednik Partije rada Albanije (Partia e Punës e Shqipërisë), koju je osnovao Enver Hodža, Edi Rama je više puta, uključujući i zvanične prilike, sebe predstavljao kao „antikomunistu“. Tako je bilo i prilikom njegove posete Sjedinjenim Državama prošle godine. Taj antikomunistički „brend“ Rama koristi kao sredstvo legitimacije pred umerenim i proevropskim biračima, u nadi da će utrti put za ulazak Tirane u naddržavnu organizaciju. Njegova vlada često koristi ritoriku i postupke tipične za tradicionalno korišćenje državne moći, što često izaziva kritike zbog povlađivanja pokroviteljskim mrežama i političkom klijentelizmu.
Da ne zaboravimo, u poslednjim godinama Edi Rama je uspostavio nesavesne odnose sa premijerkom Đorđom Meloni, zasnovane uglavnom na podršci represivnoj i antimigracionoj politici italijanske vlade. U više navrata dva lidera pokazala su zajedničku spremnost da „upravljaju“ migracionim tokovima koji dolaze iz Afrike i Bliskog istoka, podržavajući ideju pritvorskih centara u Albaniji ili direktne deportacije na Balkan. U februaru ove godine, Melonijeva je potvrdila odlučnost Rima da nastavi s planom deportacije u albanske centre, prelazeći preko unutrašnjih sudskih prepreka i oslanjajući se na „narodni mandat“ za pooštravanje mera borbe protiv ilegalne imigracije.
Na unutrašnjem planu, četvrti mandat Rame dolazi posle trećeg saziva obeleženog skandalima u koje su bili umešani članovi socijalističke administracije: od hapšenja gradonačelnika Tirane Eriona Velijaja, njegovog bliskog saveznika, do sudskih zbivanja oko ozbiljne prevare, nazvane „slučaj 5D“, povezane sa bankrotom spalionice otpada u Elbasanu. Ovi događaji izazvali su atmosferu nepoverenja i privukli pažnju na rizike zloupotrebe ustanova za podršku i jačanje vlasti vladajuće partije.
Ovaj odmak od Socijalističke partije bio je jedan od razloga za nastanak Levizje BAŠKE („Pokret ZAJEDNO“), levičarske političke tvorevine, osnovane 2022. godine iz pokreta Organizata Politike. Nova partija je prvi put učestvovala na parlamentarnim izborima, dobivši 1,55% glasova na nacionalnom nivou i jedno poslaničko mesto, dve godine pošto je ušla u gradsko veće Tirane s ohrabrujućih 4,77% glasova. Zahvaljujući ovim rezultatima, stranka na čelu s Arlindom Korijem ponudila je naprednu viziju, alternativu viziji PS, oduzevši socijalistima monopol nad levicom u albanskom političkom prostoru.
Program Lëvizja BASHKË se, između ostalog, oslanja na četiri stuba: ekonomski razvoj uz aktivno učešće države u strateškim sektorima, borbu protiv monopola i stvaranje Fonda suverenog blagostanja; širenje socijalne politike: povećanje minimalnih penzija, povećanje izdataka za obrazovanje (sa 2,5% na 4% BDP-a) i zdravstvo (na 6%), pomoć ciganskoj i egipatskoj manjini; reformu pravosuđa: nezavisnost pravosudnih organa, ukidanje zakona o državno-privatnom partnerstvu i stvaranje antikorupcijske agencije; i demokratsko učešće: mere za rodnu ravnopravnost, smanjenje broja potpisa za referendume i pojednostavljenje osnivanja sindikata.
Činjenica da je jedina partija koja je kritična prema Socijalističkoj partiji sa levice dobila mandat, iako skromna u aritmetičkom smislu, znak je rastućeg nezadovoljstva političkim establišmentom i nudi ideju radikalne levice, koja baca izazov medijskoj i organizacionoj nadmoći socijalista. Njen program, obeležen aktivnom ulogom države u ekonomiji, ambicioznom socijalnom politikom i reformama pravosuđa, predstavlja pravu alternativu politici Ramine vlade.
Kraće rečeno, Ramino obezbeđivanje četvrtog mandata učvršćuje postojanost njegovog političkog projekta, ali pojava novih snaga, nezadovoljstvo rasejanja i kritike prozirnosti upravljanja ostavljaju otvorenim mnoga pitanja o budućnosti albanske politike, koja balansira između evropskih težnji i unutrašnjih političkih pritisaka. Najveći izazov za novu izvršnu vlast ostaju pregovori s Evropskom unijom: cilj pristupanja do 2030. godine, koji Rama visoko ceni, protivreči uslovima koje postavlja Brisel u oblasti pravosuđa, borbe protiv korupcije i poštovanja ljudskih prava. Istovremeno, približavanje migracione politike Meloninom Italijom bi moglo Tirani ponuditi prednost u pregovorima, ali rizikuje zaoštravanje unutrašnje kritike u pogledu privrženosti demokratskim načelima.
Izvor: Noticiaspia
